Con este escrito
pretendo ofrecer unha pequena aproximación ó concepto de
Participación Social. Non tiña pensado facelo ata dentro de varios
meses e como prólogo ó estudio que estou desenvolvendo sobre dita
participación na xestión dos recursos hídricos en Galicia.
Se
cadra é precipitado escribilo agora, e non será mais que un breve
resumen, un pequeno marco teórico, as
coordenadas nas que se movemos hoxe en día, xa que me parece que hai
certa confusión, tanto nos políticos como na xente. Moito interés,
aparecendo de forma habitual nos programas dos partidos políticos.
Ofrecer Participación “está de moda” pero non vín moitas
iniciativas buscando a forma real de aplicación, polo menos en
Galicia. Esa é a miña percepción e debe ser patolóxico dos
estudos de enxeñería, gústame partir das definicións, e teño que
admitir, que resulta para min moi estimulante o estudio de algo tan
complexo, tan simbólico é a vez tan útil como é o concepto de
participación (social). Falarei sempre, dado que este é o meu
blogue e este artigo non ten carácter científico, de participación
social e non de participación cidadán, xa que está última é unha
palabra que non me gusta, pero iso será motivo doutra reflexión.
Cidadanía, outra palabra de moda.
 |
| Participación implica beneficio social |
Según o diccionario
Participación significa “tomar parte de algo”. É sinxelo mais é
unha definición incompleta cando lle engadimos o apelido social, e
leva en demasiadas ocasións a facer crer que o feito de levantar a
man para decir o que che apeteza xa é participar, xa é
participación. É un concepto incompleto e moitas veces equivocado.
Poderíamos definir
a Participación Social como “un proceso de aprendizaxe e
desenvolvemento persoal e colectivo, que busca transformar as
relacións, as respostas, as accións, etc. Dando espazo e voz a
todas as persoas para que exerzan a súa responsabilidade e
capacidade de influencia para xerar valor público." (Libro
Blanco da Democracia e Participación Cidadán para Euskadi)
A participación
é actitude. Para que sexa posible é necesaria unha actitude
positiva na xente que participa, unha actitude de "escoita
empática" e de respeto hacia o outro que fala e que escoita.
Ademais, tamén se
mostra que a participación é un dereito. Non teño claro que
sexa unha obligación, mais sí que é un dereito que todas debemos
reclamar. Este ano escoitei a moitos políticos, os que moitas veces
podo decir que tiñan a vontade de corazón de ofrecer participación,
decir que eles intentabano pero
A participación
é un proceso, un proceso educativo que comeza na infancia e do
que ainda queda moito por camiñar. Un proceso difícil que implica
un cambio social profundo, tanto no comportamento da xente como nas
formas de facer política. É require de xente que sexa coñecedora
dos conceptos e de como levalos a cabo. Deixovos un
artigo que me pareceu moi interesante que fala sobre esta idea.
No ano 1969,
escribiuse un artigo fundamental no afondamento do concepto.
Ladder of Citizen Participation
de Sherry R Arnstein no
que se describen os diferentes grados. A saber:
1.
Manipulación. Unha
forma ilusoria de participación, que significa a súa distorsión
para convertila nun instrumento de relacións públicas das
autoridades.
2. Terapia. Unha forma engañosa, na que os que administran este proceso pretendidamente participatorio conducen a formas de "terapia grupal" ás persoas participantes, polo xeral pertencentes os sectores mais desfavorecidos e marxinados da sociedade. Nese entorno permitese que as persoas se desafoguen nunha sorte de catarse das súas frustacións e intentase educalos ou curalos.
3. Información. Si ben informar á xente dos seus dereitos, responsabilidades e opcións pode ser un primeiro paso importante para unha lexítima participación, é frecuente que o proceso se reduza a iso. En tal caso establecese unha canle unidireccional pola cal flue a información das autoridades á xente, sin unha canle de réplica e suxestións, sen poder ningún de negociación.
4. Consulta. Crease un espazo para convidar os cidadáns a expresar as súas opinións pero, se non se combina con outros modos de participación, non se ofrece ningunha seguridade de que as súas preocupacións e ideas serán tidas en conta, polo que sigue sendo, según a autora, un rito superficial, de pura apariencia.
5. Conciliación. Neste nivel comezase a entregar algún nivel de influencia, mais en boa medida pervive a lóxica da participación simbólica dos cidadáns. Ocorre cando se crean comités, comisións ou consellos asesores nos que as autoridades colocan algúns escollidos de grupos sociais minoritarios ou contestatarios, ainda que non son "representantes" nin están lexitimados ante o grupo do que proceden.
6. Colaboración. Tratase dun momento no que o poder é redistribuido a partir dunha negociación entre a xente e as autoridades, as reglas que se acordan non poden ser modificadas de forma unilateral. Sin embargo, o poder da decisión final, polo menos formalmente, sigue estando nas autoridades e organos representativos. En calqueira caso, se existen organizacións sociais, que contan con recursos, e que poden contratar expertos para que os asesoren, está participación pode ser mais efectiva.
7. Poder delegado. Neste nivel, as negociacións coas autoridades levan a que a xente logre un predominio no proceso de toma de decisións sobre un programa ou plan. Deste xeito, obteñen a suficiente capacidade para garantizar que dito plan ou programa salga adiante, e decir, sexa adoptado e implementado. Se existen diferencias entre a xente e as autoridades, a resolucións negociada do problema debe ser iniciada polos últimos. Outro poder delegado consiste no traballo por separado e en paralelo de grupos de xente e os organismos da administración, pero asegurando un poder de veto a xente se existen diferencias de opinións que non podan ser resoltas nunha negociación.
8. Control cidadán. A este nivel, os cidadáns contan có poder ou control, así como os recursos e instrumentos de xestión, necesarios para garantir que eles, como participantes, poidan gobernar un programa ou unha institucións concreta. Están o cargo, por completo, da política e da xestión do programa ou institución, e teñen o poder de negociar as condicións nas que se fan os cambios.
Convidovos a
reflexión, e que pensedes nalgún exemplo da vida diaria, e que
tratedes de encaixalos nos diferentes niveis. Aquí vai algunha
reflexión miña:
- Como exemplo de manipulación, fai pouco vin nun libro de primaria de Coñecemento do Medio as etapas da vida. Chamoume moito á atención que a “etapa ancián” comezase os 67 anos. E por que non os 68, ou os 73? Alguén tivo oportunidade de decidir a que idade comeza esa idade? A resposta é evidente.
- A transparencia vai ligada o nivel 3, de información. É a forma de participación punto cero, é unha obligacion e un dereito, non unha decisión. E existe un amplo marco legal que ampara a transparencia, non é unha elección.
- As Asembleas son ferramentas que permiten acadar o último nivel, son ferramentas de autoxestión. E levan implícitas unha serie de cuestións para que sexan verdadeiros elementos democráticos. Chamáselle Asemblea a calqueira cousa, pero é unha palabra moi bonita como para ser prostituida. Debe existir unha rotación e unha clara división de poderes. Para isto invitovos a bucear na páxina do Instituto de Facilitación e Cambio.
- A convocatoria debe facerse con tempo suficiente para facilitar os procesos participativos no deseño da Asemblea. O diseño e a preparación da Orde do Día debería ser participativo, calqueira persoa debería poder incluir puntos, xa sexa no guión principal ou en forma de Rogos. E no caso de que non sexa posible por motivos de tempo, deberían poderse sometar a votación os puntos prioritarios. Así o debería ser tamén a data e o lugar.
- Como lectura sobre autoxestión, "O Goberno dos Bens Comúns" de Elinor Ostrom.
Sen moito mais, agardo que escribir isto teña algunha utilidade. E espero opinións de volta. Recordade, lectura empática e respeto, por outra banda.
Ata outra.
